DAHİLDE İŞLEME REJİMİNDE “ÖNCE İTHALAT; SONRA İHRACAT”
KURALI HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME
“DİİB ÖZEL ŞART
NO:188”
I. Giriş
İhracata dayalı büyüme programı; günümüzde ülkelerin üretim
ve istihdam artışının en önemli belirleyicilerinden biri, ekonomik büyümenin
lokomotifi hatta itici gücü mesabesindedir. Ülkeler ihracatını artırabilmek
için birtakım teşvik uygulamaları geliştirmektedir. Bu teşviklerden biri; belki
de en önemlisi Dahilde İşleme Rejimi (DİR) dir.
Dahilde İşleme Rejimi, ihraç ürünlerine dünya piyasalarında
rekabet gücü kazandırmak ve ihraç ürünlerini çeşitlendirmek amacıyla, dünya
piyasa fiyatlarından gümrük muafiyetli olarak, ticaret politikası önlemlerine
tabi olmaksızın, ihraç ürünün üretimi için gerekli olan ve fiyat ve/veya kalite
bakımından yurt içi piyasalardan temin edilemeyen, hammadde, yardımcı madde ve
ambalaj malzemeleri ithalatına imkan veren ekonomik etkili bir gümrük
rejimidir.
Dahilde İşleme Rejim kurallarının doğru uygulanması firmaları
yaşanması muhtemel mağduriyetlerden koruması bakımından oldukça önemlidir. Zira
gümrük mevzuatında en geniş avantajlara sahip rejim olarak saydığımız Dahilde
İşleme Rejiminin kötüye kullanılması, suistimal edilmesi veya kurallarının
bilerek veya bilmeyerek yanlış uygulanması telafisi güç veya imkânsız zararlara
sebebiyet vereceği gözden ırak tutulmamalıdır.
Bu yazımızda, Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesi
(İhracat:2016/1) nin “DİR Kapsamında Özel Düzenlemeye Tabi Eşyalar” başlıklı
7.maddesinin 4.fıkrasında hüküm altına alınan ve 17.06.2022 tarihinde
değiştirilen “Yağlı tohum veya bitkisel yağ ithalatı
karşılığında margarin ve/veya karışım yağ ihracatı öngörülen DİİB’ler
kapsamında, 01/08/2022 tarihinden itibaren (bu tarih öncesinde tescil
edilmiş gümrük beyannameleri hariç olmak üzere) gerçekleştirilecek
ihracatta, ithalatın gerçekleştirilmesini müteakip ithal edilen eşyaya tekabül
eden miktarda ihracat yapılması şartı aranır” hükmü mucibince ilgili
sektör belgelerine eklenen 188 nolu özel şartı, özellikle zikredilen şartı
oluşturan metnin parantez içerisindeki (bu
tarih öncesinde tescil edilmiş gümrük beyannameleri hariç olmak üzere) tabirinin
yanlış anlaşıldığı veya yanlış yorumlamalara açık olduğu hususunu irdelemeye
gayret edeceğiz.
Anahtar Kelimeler & Kısaltmalar:
Dahilde İşleme Rejimi
(DIR), Dahilde İşleme İzin belgesi (DİİB), Özel Şart, Önce İthalat sonra
ihracat, İthalat rejimi, İhracat rejimi,
II. Tarım Ürünlerine İlişkin DİR
Uygulamaları
Tarım
ürünleri ihracatı öngören dahilde işleme izin belgesi düzenlenmesi esnasında
uyulacak esaslar, Dahilde İşleme Rejimi Tebliği (İhracat: 2006/12) ’ne
istinaden hazırlanan Tarım Ürünlerine
İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesi (İhracat: 2016/1) ile belirlendiğinden;
tarım ürünü ihracatı yapacak firmaların öncelikle kendi projelerine uygun
olarak ithalat ve ihracat kalemlerini söz konusu genelgede belirtilen şartları
karşılayacak şekilde hazırlamaları; sonradan yaşayacakları muhtemel
mağduriyetleri önleyeceği mütalaa edilmektedir. Bu bağlamda Dahilde İşleme
Rejimi (DİR) kapsamında bazı ürünler mezkûr genelgede 17.06.2022 tarihinde
yapılan değişiklikle özel düzenlemeye tabi tutulmak suretiyle on altı tarım
ürününe “önce ithalat” şartı getirilmiştir.
III. Önceden İthalat Şartı
Önceden
ithalat, Dahilde İşleme Rejimi Tebliği (İhracat: 2006/12) (20.12.2006 t. 26382
s. R.G.)’nin 3.maddesinin (cc) fıkrasında da hüküm altına alındığı üzere İşlem
görmüş ürünün ihracından önce bu ürünün elde edilmesinde kullanılacak eşyanın ithalini
ifade etmektedir. Dünya genelinde tarımsal üretimde yaşanan sıkıntının, gıda
arz güvenliğine etkisini azaltmak amacıyla, tarım ürünlerine “önce
ithalat” şartı getirildiği hepimizin malumudur. Belirli dönemlerde arz-talep
dengesi gözetilerek söz konusu ürünlerin dış ticarete konu edilmesiyle ilgili şartlarına
sınırlama getirildiği veya mevzuat uygulama usul ve esaslarında değişiklik
yapıldığı bilinmektedir.
17/06/2022
tarihinde Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesinde yapılan
değişiklikle önceden ithalat şartı süresiz hale getirilen hammaddeler 01/08/2022
tarihinden itibaren iç piyasalardan temin edilemeyeceği için hammaddelerin
öncelikle yurt dışından ithal edilmesi; işleme tabi tutulduktan sonra ihracata
konu edilmesi dolayısıyla “önceden ithalat” şartına uyulması gerekmektedir.
Makalemizin konusunu da teşkil eden kural ilgili belgelere 188 nolu “özel şart”
olarak derç edilmekte olup, söz konusu koşul aşağıdadır:
No |
Özel sartlar |
188 |
İşbu belge kapsamında
01/08/2022 tarihinden itibaren (bu tarih öncesinde tescil edilmiş gümrük
beyannameleri hariç olmak üzere) önce yağlı tohum veya bitkisel yağ
ithalatının gerçekleştirilmesini müteakiben ithal edilen eşyaya tekabül eden
miktarda margarin ve karışım yağ ihracatı yapılır. |
IV. Yorum Farkı Nereden kaynaklanıyor?
“Yağlı
tohum veya bitkisel yağ ithalatı karşılığında margarin ve/veya karışım yağ
ihracatı öngörülen DİİB’ler kapsamında, 01/08/2022 tarihinden itibaren (bu
tarih öncesinde tescil edilmiş gümrük beyannameleri hariç olmak üzere) gerçekleştirilecek
ihracatta, ithalatın gerçekleştirilmesini müteakip ithal edilen eşyaya tekabül
eden miktarda ihracat yapılması şartı aranır.” Hükmü açık ve net bir şekilde
önceden ithalat şartını tanımlamakta olup, sektör bu hususta hem fikirdir.
Yorum farkları ise şart metnine derç edilmiş olan parantez içindeki (bu
tarih öncesinde tescil edilmiş gümrük beyannameleri hariç olmak üzere) ibaresinden
kaynaklanmaktadır. Makalenin yazılmasına da mesnet teşkil eden söz konusu
ibarenin yanlış anlaşıldığını düşünüyoruz. Şöyle ki, konuyla ilgili fikir
teatisinde bulunduğumuz bazı kişi ve kurumlar Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında
01.08.2022 tarihinden önce tescil edilmiş ithalat beyannamelerini yok hükmünde
addedip; 01.08.2022 tarihinden sonra yapılan ihracatlara ilişkin hammadde
beyannameleri (ithalat beyannameleri) 01.08.2022 tarihinden önce ise önceden
ithalat kuralına uyulmadığı vehmine kapılmaktadırlar.
Getirilen
özel şartın esbab-ı mucibesi yani gerekçesi ile cümle yapısı bir arada değerlen-dirildiğinde
söz konusu şart (bize göre) şunu söylüyor:
“Ey
bu şarta muhatap olan kişi; 01.08.2022 tarihinden başlamak üzere “önce
ithalat-sonra ihracat” kuralını ihlal eden gümrük beyannamelerin varsa, belge
kapama aşamasında söz konusu beyannamelerini bu şartın yerine getirilmesi
bakımından hariç tutacağım; ancak 01/08/2022 tarihinden itibaren
gerçekleştirilecek ihracatta, ithalatın gerçekleştirilmesini müteakip ithal
edilen eşyaya tekabül eden miktarda ihracat yapılması şartını mutlaka
arayacağım.”
Yorum
farkından dolayı anlaşamadığımız kişi ve/veya kurumlar ise parantez
içerisindeki ibareyi (yine bizim yorumumuza göre) cümlenin bağlamından
kopararak ve şartın gerekçesini göz ardı ederek (bu tarih öncesinde
tescil edilmiş gümrük beyannameleri hariç olmak üzere”) ibaresine
takılıp 01.08.2022 tarihinden önce yapılan ithalatları yok hükmünde görüp;
ithalat-ihracat dengesinde milat olarak 01.08.2022 tarihini baz alıyorlar.
Böylelikle 01.08.2022 tarihinden önce yapılan ithalatları yok saydıkları için
01 Ağustos itibariyle yapılan ihracatlar; söz konusu özel şartın ihlal edilmesi
olarak savunuluyor ne yazık ki. Hatta 01.08.2022 tarihinden önce gümrüklere
gelen eşyaları ağustosta tescil edilmesi için gümrüklerde bekletilmesi yönünde
firmalara salık verildiği duyumları da alınıyor. Oysa 01 Ağustos 2022
tarihinden önce ithal edilen bir gümrük beyannamesi kapsamında işlenen hammadde
DIR çerçevesinde işleme tabi tutulduktan sonra pekâlâ 01 Ağustostan sonra
ihracata konu edilebilir ve söz konusu özel şart da ihlal edilmemiş olur. Zira
asıl gerekçe “önce ithal et; sonra ithal ettiğin malzemeyi işle ve ihraç et”
mantığına dayanmaktadır. Bu mantığa halel getirmedikten sonra; mezkûr şartın
ihlal edilmeyeceğini tasavvur ediyoruz. Bir örnekle teknik terimlerden bir
miktar uzaklaşıp konuyu anlaşılır kılmak adına rakamların izahına başvurmak istiyoruz.
Şöyle ki;
· A-firması Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında 01.07.2022
tarihinde 1.000.000-KG Bitkisel Yağ ithal ediyor.
· İthal ettiği bitkisel yağı işleyerek %94
verimle 940.000-KG nihai ürün olarak margarin ve/veya karışım yağ üretiyor.
· Ürettiği söz konusu margarin ve/veya karışım
yağı 01.08.2022 tarihinde İhracat Rejimine tabi tutuyor.
Önce ithalat; sonra ihracat
şartını yerine getirdiği için belgesini sorunsuz olarak kapatacağını düşünmekle
birlikte özel şartın sadece parantez içine takılan kişi veya kurumlar 01.08.2022
tarihinde ihraç edilen margarin ve/veya karışım yağın girdisi olan bitkisel
yağın beyannamesinin 01.08.2022 tarihinden önce tescil edilmiş olması
münasebetiyle yok hükmünde addedip; özel şartın ihlal edildiği vehmine
kapılıyor. Oysa özel şartın parantez içini teşkil eden “hariç” ibaresi açık ve
net bir şekilde 01/08/2022 tarihinden itibaren gerçekleştirilecek ihracatlarda;
önceden ithalat şartını zorunlu kılıyor. Kaldı ki, özel şartın yerine gelmesi
için ithalat beyannamesinin zaten 01/08/2022 tarihinden önce olması elzemdir.
Aynı gün ithalat yapıp aynı gün ihracat yapılamayacağına göre bu mantık
dizgisinden de kastedilen hususun önce ithalat-sonra ihracat olduğu; en azından
01/08/2022 tarihinin ithalat beyannameleri açısından değil; ihracat
beyannameleri açısından bir milat olduğu izahtan varestedir.
V. Sonuç Ve Değerlendirme
“Ölçüleri yanlış olanların;
ölçümleri de yanlıştır” sözünden mülhem parantez içindeki cümle bağlamından ve
gerekçesinden koparılarak izah edildiğinde yanlış yorumlamalara mahal verdiği
ve vereceği çok açık. Sadece Dahilde İşleme
Rejimi (DİR) açısından değil; dış ticaret mevzuatı bir arada
değerlendirildiğinde “devlette süreklilik esastır” anlayışının bir tezahürü
olarak ne gümrük işlemlerinde ne firmaların üretim programlarında ne de
ticaretin ruhunda işlemlerin duraklatılması; belli bir tarihten sonraya
bırakılması yoktur, olamaz, olmamalıdır.
Ezcümle yukarıdaki örnekten
de açık ve net bir şekilde anlaşılacağı üzere “önceden ithalat kuralının”
tatbik edileceği ihracat beyannameleri için milat 01.08.2022 tarihidir. İthalat
beyannameleri için aynı tarihi milat kabul etmek yanlış yorumlamalar sarmalına
sürüklenmemiz anlamına da geleceği aşikardır. 01.08.2022 tarihinden önce tescil
edilen gümrük beyannameleri yok hükmünde değildir kaldı ki; önceden ithal
ettiğiniz söz konusu beyanname kapsamı girdileri ne yapacaksınız; Dahilde
İşleme Rejiminden çıkarıp 4051 rejim kodu ile kati ithalata mı
dönüştüreceksiniz? Anılan rejim kodunun, zorunluluk halinde ihracat
yapılamayacak durumlarda kullanılan bir enstrüman olduğu düşünüldüğünde;
ihracat yapılacak ürünler için neden bu yola tevessül edilsin…
Anlattığımız hususları bağlamından
koparmadan Türkçemizin cümle yapısı çerçevesinde özel şartın gerekçesiyle
harmanladığımızda 01.08.2022 tarihinin önce ithalat şartı açısından bağlayıcı
olduğu; bu tarihten önce söz konusu şartı ihlal eden beyannamelerin dikkate
alınmayacağı ancak 01.08.2022 tarihinden sonra tescil edilen ihracat
beyannameleri kapsamı ürün girdilerinin önceden ithal edilip; edilmediği
hususunun mezkûr şartın ihlali açısından kıymet-i harbiyesinin olacağı
kanaatindeyiz. Daha açık bir ifadeyle 01.08.2022 tarihinden sonra gerçekleştirilecek
ihracatlarda; ihracat girdilerini oluşturan “Yağlı Tohum ve/veya Bitkisel
Yağ”’a ait ithalat beyannamelerinin 01.08.2022 tarihinden önce olması gerekir
ki; “Önceden İthalat” koşulu karşılanmış olsun. Aksini düşünmek koşulun sağlanması
bakımından abesle iştigal etmek manasına gelmez mi?...
Et-tekraru ahsen velev kane
yüz seksen (yüz seksen kere de olsa tekrar etmek güzeldir) sözünden hareketle
yukarıdaki cümlemizi tekrarlayarak vurgulamak gerekirse; aynı gün ithalat
yapıp, aynı gün ihracat yapılamayacağına göre bu mantık dizgisinden de kast
edilen hususun önce ithalat, sonra ihracat koşulunun sağlanmasının gerektiği, 01/08/2022
tarihinin ithalat beyannameleri açısından değil; ihracat beyannameleri
açısından milat olduğu açık ve net bir şekilde anlaşılması gerektiğini murat
ediyoruz. Bu kapsamda, ithalat beyannamesinin 01.08.2022 tarihinden önce tescil
edilip, edilmemesinden ziyade (Bu tarihte tescil yapılsa bile gümrükte veya
firma deposunda bekletilip, üretime sunulmamış olma ihtimali de söz konusu
olabilir), 01.08.2022 tarihinden sonra ihracat beyannamesi tescil edilmiş
ürünlerin bünyesine giren hammaddelerin “önceden ithalat”
koşulunu sağlayıp, sağlamadığı hususunun sorgulanması gereken yegane unsur
olduğunu düşünüyoruz.
Mevlana’nın sözü ile
makalemizi hitama erdirelim: Ne zaman ki kendimizi anlatamadığımızı fark ettik,
işte o vakit susmalar dostumuz oldu…
Haki
DEMİRTAŞ
Yetkilendirilmiş
Gümrük Müşaviri
Kaynakça:
1- Gümrük Kanunu- (4458 nolu Kanun)
(04.11.1999 tarihli, 23866 sayılı R.G.)
2- Dahilde İşleme Rejimi Kararı -
2005/8391 (27.01.2005 t. 25709 s. R.G.)
3- Gümrük Yönetmeliği (07.10.2009 t. 27369
s. R.G.)
4- Dahilde İşleme Rejimi Tebliği (İhracat:
2006/12) (20.12.2006 t. 26382 s. R.G.)
5- Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme
Rejimi Genelgesi (İhracat:2016/1)