A.TR DOLAŞIM BELGELERİNİN SONRADAN KONTROL İŞLEMLERİNDE YGM RAPORU OLACAK MI; OLMAYACAK MI?

A.TR DOLAŞIM BELGELERİNİN SONRADAN KONTROL İŞLEMLERİNDE YGM RAPORU OLACAK MI; OLMAYACAK MI?

I. Giriş

Bilindiği üzere ülkemizden yapılan ihracatlarla ilgili olarak düzenlenmiş olan menşe ispat belgeleri ile dolaşım belgelerinin doğruluğunun ve kurallara uygunluğunun ithalatçı ülke gümrük idareleri / yetkili makamları tarafından sonradan kontrole tabi tutulması söz konusu olabilmektedir. Karşı ülke tarafından ülkemiz yetkili makamlarına iletilen sonradan kontrol talebine dair yapılan inceleme ve araştırmalar bir sonuca bağlanarak ihracatçı ülkenin yetkili makamlarına gönderilir. Yapılan tespitler neticesinde belgenin doğru ve kurallara uygun olmadığının veya kontrol talebine belirlenen sürelerde cevap verilmediğinin anlaşılması halinde sonradan kontrole tabi belgelere dayanılarak yapılan ve/veya yapılacak olan tercihli tarife avantajlarından faydalanılması söz konusu olmayacağı gibi karşı ülkenin mevzuatına bağlı olarak müeyyide uygulanması da gündeme gelecektir.

Girizgâh niteliğinde değindiğimiz mezkûr sonradan kontrol işlemlerine yönelik tespitler ülkemizde 2008 yılından bu tarafa yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirleri (YGM) tarafından yapılmaktır. Konuyla ilgili mevzuatımızdaki yeknesak uygulamaların olmaması veya mevzuat yazım dilinin farklı anlaşılmalara neden olacak şekilde yorumlanması münasebetiyle konunun biraz daha netleştirmesine gayret etmek gayesiyle bu makale kaleme alınmıştır. Konu aynı olmasına karşın tezat sonuçlar çıkaran meslektaşlarımızın bulunması da konuyu yazıya dökme fikrini tahkim etmiştir. Makalemizde YGM ’lerin A.TR Dolaşım Belgelerinin Sonradan Kontrol işlemlerinde tespit raporu tanzim edip edemeyecekleri hususlarına dair düşüncelerimizi paylaşmaya gayret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler & Kısaltmalar:

A.TR. Dolaşım Belgesi, Menşe Şahadetnamesi, Menşe İspat Belgeleri, Vize, Ticaret Bakanlığı, Menşe ve Dolaşım Belgeleri Otomasyon Sistemi (MEDOS), Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri (YGM), Sonradan Kontrol Raporu (SK1),

II. A.TR Dolaşım Belgesi Menşe İspat Belgesi midir?

Serbest dolaşım ile menşe ifadelerinin farklı kavramlar olduğu malumdur. Bir eşyanın veya hammaddenin üçüncü ülkelerden gümrük vergilerinin ödenerek ithal edilmesi serbest dolaşıma sokulması anlamına gelirken; serbest dolaşıma giren söz konusu eşyanın menşei kazandığı anlamına gelmez. Bir malın sınıflandırıldığı tarife pozisyonunun değişmesi, üretim sürecinde gördüğü işlem veya işçilik menşeini değiştirmeyebilir. Hangi işlem veya işçiliğin o mala menşe kazandırdığının belirlenmesi için ilgili menşe kuralına ve o kuralın karşılanıp karşılanmadığına bakılması gerekmektedir.

A.TR Dolaşım Belgesi, Türkiye-Avrupa Topluluğu gümrük birliği uyarınca, işlenmiş tarım ürünleri de dahil olmak üzere sanayi ürünlerinde serbest dolaşıma ilişkin hükümlerin uygulanması için gerekli koşulların yerine getirilmiş olması halinde, düzenlenen belgeyi ifade etmektedir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere A.TR Dolaşım Belgesi eşyanın Gümrük Birliğinde serbest dolaşım durumunda olduğunu gösteren bir belge olup eşyanın menşeini göstermemektedir.

Bununla birlikte, Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği çerçevesinde eşyanın serbest dolaşım statüsünü tevsiken A.TR Dolaşım Belgesi ibraz edilmesi halinde, ithalata konu eşyanın gerçek menşeini belirleme konusunda ciddi ve somut gerekçelere dayanan tereddütler bulunmuyorsa ayrıca menşe şahadetnamesi aranmamaktadır.

Şu halde A.TR Dolaşım Belgelerinin sonradan kontrol işlemlerinde eşyanın serbest dolaşım statüsüne, menşe ispat belgelerinin sonradan kontrol işlemlerinde ise eşyanın menşeine, ilişkin tevsik edici bilgi ve belgeler üzerinden gerekli tespitler yapılmaktadır. Bu farkı ortaya koyduktan sonra YGM tebliğinin 11/1-e fıkrasının alt başlığının “Menşe mevzuatına ilişkin tespit işlemleri” yerine “Dolaşım ve Menşe mevzuatına ilişkin tespit işlemleri” şeklinde değiştirilmesinin faydalı olacağını düşünüyoruz.

III. Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası Anlaşmalar) (Seri No: 10)’ne göre YGM’ler A.TR Dolaşım Belgeleri için “SK1” Raporu Yapabilir mi?

A.TR Dolaşım Belgeleri ile Menşe İspat Belgelerinin kabulü, vize edilmesi ve sonradan kontrolü ile menşe şahadetnamelerinin kabulü ve sonradan kontrolüyle ilgili yapılacak işlemlere ilişkin usul ve esasların düzenlendiği Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası Anlaşmalar) (Seri No: 10) (11.04.2023 t. 32160 s. R.G.) incelendiğinde;

1. Yetkilendirilmiş gümrük müşavirinin 10/9/2020 tarihli ve 31240 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği kapsamındaki tespit işlemlerini yapan ve sonucunda tespit raporu düzenleyen, bakanlıkça adına yetki belgesi düzenlenen gerçek veya tüzel kişi ortağı gümrük müşavirini ifade ettiği,

2. Sonradan kontrol talebine konu olan belgenin;

a) A.TR Dolaşım Belgelerinin sonradan kontrol işlemlerinde eşyanın serbest dolaşım statüsüne,

b) Menşe ispat belgelerinin sonradan kontrol işlemlerinde, eşyanın menşeine,

ilişkin tevsik edici bilgi ve belgelerin Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirince (YGM) hazırlanacak tespit raporu (SK1) aracılığıyla veya doğrudan sonuçlandırılacağı açık ve net bir şekilde hüküm altına aldığından mezkur tebliğe göre YGM’lerin A.TR Dolaşım Belgelerinin tespitini SK1 raporu adı altında düzenlemelerinin önünde engel ve tartışma bulunmadığını söyleyebiliriz.

IV. AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünün 2014/1 sayılı Genelgesine göre YGM’ler A.TR Dolaşım Belgeleri için “SK1” Raporu Yapabilir mi?

A.TR Dolaşım Belgeleri ve menşe ispat belgelerine (EUR.1, EUR.MED, FORM A ve INF4) ilişkin yapılacak işlemlerin konu alındığı AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünün 2014/1 sayılı Genelgesi her ne kadar Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü 2023/1 sayılı İç Genelgesi ile 11 Nisan 2023 tarihi itibarıyla yürürlükten kaldırılmış olsa da A.TR Dolaşım Belgelerinin YGM’ler tarafından sonradan kontrolünü tartışmaya açan mevzuat olduğu ve bugün bile mülga olsa dahi söz konusu genelgeden beslenen fikirlerin, YGM lerin A.TR Dolaşım Belgelerinin sonran kontrol tespitini yapamayacaklarına argüman olarak kullandıkları vakidir.

Mülga Genelgenin "IV. İhracatta Düzenlenmiş Olan Belgelerin Sonradan Kontrolü" başlığı altındaki ikinci fıkrasında "Sonradan kontrolü talep edilen A.TR Dolaşım Belgesi ile; muhteviyatı eşyanın menşe kazanıp kazanmadığının tespit edilmesi gerekmeyen, sadece mühürlerinin okunaksızları, vize tarihinin hatalı veya eksik olması, idareye ait resmi mührün haricinde mühür ve kaşelerin kullanılması gibi şekli nedenlerle sonradan kontrolü talep edilen EUR.1/EUR.MED Dolaşım Belgelerinin sonradan kontrol işlemleri, ilgili gümrük idarelerince yerine getirilir." denilmek suretiyle YGM’lerin A.TR Dolaşım Belgelerinin sonradan kontrollerine ilişkin SK1 raporu tanzim edemeyeceklerini açık ve net bir şekilde hüküm altına almıştı. Her ne kadar Normlar Hiyerarşisine aykırı olarak düzenlenmiş olsa da 2023 yılında mülga olana kadar sektörde kafa karışıklığına neden olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

V. Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği (10.09.2020 t. 31240 s. R.G.) göre YGM’ler A.TR Dolaşım Belgeleri için “SK1” Raporu Yapabilir mi?

YGM tebliğinin 11.maddesinde YGM’nin rapor tanzim edeceği iş ve işlemlere ilişkin ayrıntılara yer verilmiştir. Söz konusu tebliğin 11/1-e fıkrasında Menşe mevzuatına ilişkin tespit işlemleri açıklanmıştır. Mevzuat dilinin yoruma açık yazılması münasebetiyle söz konusu madde metninde A.TR Dolaşım Belgelerinin Sonradan Kontrol tespitinin YGM’ler tarafından yapılıp yapılmayacağı hususu Gümrük Müşavirleri arasında dahi farklı yorumlamalara mevzu olmuştur.

Ne demek istediğimizi biraz açmak gerekirse; 11.01.2024 tarih ve 32426 sayılı resmi gazetede Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ ile ilgili maddenin son hali şu şekildedir:

e) Menşe mevzuatına ilişkin tespit işlemleri;

1) SK1, ibraz edildiği ithalatçı ülkeden sonradan kontrol talebiyle alınan A.TR Dolaşım Belgeleri ile 11/4/2023 tarihli ve 32160 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası Anlaşmalar) (Seri No: 10)’nin 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (j) bendinde sayılan tedarikçi beyanı hariç menşe ispat belgelerinin ilgili mevzuat çerçevesinde sonradan kontrol işlemlerinin yapılmasını kapsamaktadır.

Madde başlığının menşe mevzuatına ilişkin tespit işlemleri olması ve yukarıda bold olarak işaretlediğimiz ve altını çizdiğimiz belgeleri “ile” bağlayıcı ile bağladığımızda YGM lerin A.TR Dolaşım Belgelerinin Sonradan Kontrol işlemlerinin tespitini yapamayacakları sonucunu çıkarmak yanlış olmayacaktır.

Aynı madde metnini şu şekilde incelediğimizde ise yukarıdaki yargının tam tersi olarak A.TR Dolaşım belgelerinin bahse konu tedarikçi beyanı hariç menşe ispat belgeleriyle birlikte sonradan kontrol işlemlerinin YGM ‘ler tarafından yapılabileceği sonucu çıkmaktadır.

Madde metnine Türkçe cümle yapısı açısından bakıldığında “İle” bağlacı birbiri ile yakın anlamda olan kelimeleri ve eş anlamlı kelimeleri birbirine bağlayan bir bağlaç olarak bilinmektedir. Madde metninde “ile” bağlacının A.TR Dolaşım Belgeleri ile Menşe İspat Belgelerinin sonradan kontrol işlemlerinin YGM ler tarafından yapılacağını, zikredilen tedarikçi beyanının ise menşe ispat belgeleri arasındaki bağlamdan hariç tutulduğunu ifade etmektedir.

VI. Sonuç Ve Değerlendirme,

Yukarıdaki hususlar bir arada değerlendirildiğinde her ne kadar A.TR Dolaşım Belgeleri menşe ispat belgesi olmasa da YGM tebliğinde menşe mevzuatına ilişkin tespit işlemleri alt başlığı altında sayıldığı (YGM müessesesinin ihdas edildiği 2008’den bu tarafa) gerçeğinden hareketle YGM mevzuatı kapsamında “SK1” Tespit raporu için kategorik ayrıma girmeden önce menşe ispat belgelerinin neler olduğunu hatırlamakta fayda var.

Menşe İspat Belgeleri:

a. EUR.1 ve EUR-MED Dolaşım Belgeleri,

b. İran Menşe İspat Belgeleri,

c. Malezya Menşe Belgeleri,

ç. D-8 Menşe İspat Belgeleri,

d. TR-AZ Menşe İspat Belgeleri,

e. TPS-OIC Menşe İspat Belgesi,

f. Menşe beyanları,

g. Fatura beyanları,

ğ. EUR-MED Fatura Beyanları,

h. Tedarikçi beyanları,

ı. Form A Menşe Belgeleri,

i. TR-UAE Menşe İspat Belgeleri,

j. TUR-PAK Menşe İspat Belgeleri,

Menşe şahadetnamesi de eşyanın menşeini kanıtlayan bir belge olmasına karşın tercihsiz menşe kurallarını belirlemesi açısından mevzuatımızda menşe ispat belgeleri arasında sayılmaz ve farklı kategoride değerlendirilir ancak son dönemlerdeki ticaret politikası önlemleri ve/veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülükler dikkate alındığında menşe kavramındaki “tercihli” & “tercihsiz” ayrımının neredeyse ortadan kalkmış olduğu söylenebilir.

YGM mevzuatı kapsamında “SK1” raporu hangi belgelere düzenlenip düzenlenmeyeceği hususunda ise (YGM tebliği ve rehberi çerçevesinde) aşağıdaki gibi bir manzara ile karşılaşmış oluruz.

1- YGM İthalatta İbraz Edilen Belgelerin Sonradan Kontrolü gerçekleştiremez. Ülkemizden yapılan ihracat işlemlerinde kullanılan ve sonradan kontrolü talep edilen belgelerin işlemlerini yapmaya yetkilidir (Genel Çerçeve).

2- A.TR Dolaşım Belgeleri veya menşe ispat belgelerinin her biri ayrı ayrı ele alındığında, belgeye ilişkin ihracat beyannamesinin 22 nolu hanesindeki fatura bedelinin 10.000 ABD dolarını aşmaması halinde YGM raporu aranmayabilir buna rağmen firma YGM raporu yaptırmak isterse söz konusu tutarın altındaki işlemler için de YGM raporu tanzim edilebilir.

3- Sonradan kontrolü talep edilen menşe şahadetnameleri ve Form A Menşe Belgeleri ilgili gümrük müdürlüğünce sonradan kontrol prosedürüne tabi tutulur. YGM’lerin tebliğ tanımına göre yapma yetkileri varken rehberde bu alanda düzenleme mevcut değildir.

4- Yalnızca biçimsel nedenlerle (kaşenin okunaksızlığı, vize tarihinin hatalı veya eksik olması, idareye ait kaşeden farklı bir kaşenin kullanılması vb.) sonradan kontrolü talep edilen A.TR Dolaşım Belgeleri ve menşe ispat belgelerine ilişkin sonradan kontrol işlemleri Gümrük İdaresince yapılması gerekmekte olup, YGM’lerin bu kapsamda rapor tanzim etmeleri söz konusu değildir.

5- YGM tebliğinde YGM’lerin menşe ispat belgeleri arasında sayılan tedarikçi beyanlarına ilişkin sonradan kontrol işlemleri hariç tutulmuşken; yapamayacakları belirtilmişken, Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası Anlaşmalar) (Seri No: 10) 17.maddesinde Tedarikçi beyanlarının sonradan kontrolü kapsamında YGM’lerce rapor tanzim edilebileceği hüküm altına alınmıştır. Konuyla ilgili tebliğler arasındaki tenakusun giderilmesi faydalı olacaktır.

Sonuç olarak YGM tebliğinde her ne kadar sonradan kontrol işlemlerinde YGM’lerin yetkilendirildiği kısım geniş bir yelpaze olarakA.TR Dolaşım Belgeleri ile tedarikçi beyanı hariç menşe ispat belgelerinin ilgili mevzuat çerçevesinde sonradan kontrol işlemlerinin yapılmasını kapsayacak şekilde sayılmışsa da Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği (YGM) uygulamasına dair rehberi içerisinde barındıran Gümrükler Genel Müdürlüğü 2026/21 sayılı Genelgesinin ilgili bölümü incelendiğinde YGM lerin rapor tanzim edebileceği hususların aşağıdaki belgeleri kapsayacak şekilde sınırlandırılmış olduğu görülmektedir.

1- A.TR DOLAŞIM BELGELERİ,

2- EUR.1 / EUR.MED DOLAŞIM SERTİFİKALARI,

3- FATURA BEYANLARI,

4- EUR.MED FATURA BEYANLARI,

Durum bu minval üzere olmakla birlikte A.TR Dolaşım belgeleri ve menşe şahadetnameleri başta olmak üzere tüm menşe ve dolaşım belgelerinin (ayrım yapılmadan) sonradan kontrol işlemlerinin YGM’lerce yapılabilmesi gerektiği, araştırma ve inceleme tekniği açısından aralarında herhangi bir farklılığın bulunmadığı da göz önüne alınacak olması halinde genel müdürlük nezdinde yapılacak mevzuat düzenlemesiyle söz konusu belgelerin tamamı için YGM’lerin sonradan kontrol raporu için yetkilendirilmesi yeknesak uygulamaları ve fırsat eşitliğini tahkim edeceği, mevzuatlar arasındaki farklılığı ortadan kaldıracağı gibi sektördeki kafa karışıklığını da bertaraf edeceği değerlendirilmektedir.

Haki Demirtaş
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri

(04.03.2024)

Kaynakça:

1- Gümrük Kanunu- (4458 nolu Kanun) (04.11.1999 tarihli, 23866 sayılı R.G.)

2- Gümrük Yönetmeliği (07.10.2009 t. 27369 s. R.G.)

3- Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği (10.09.2020 t. 31240 s. R.G.)

4- Genelge No: 2016/21 (Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Uygulaması)

5- Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası Anlaşmalar) (Seri No: 10) (11.04.2023 t. 32160 s. R.G.)

6- Mülga AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünün 2014/1 sayılı Genelgesi (A.TR Dolaşım Belgeleri ve menşe ispat belgelerine (EUR.1, EUR.MED, FORM A ve INF4) ilişkin yapılacak işlemler)