1

Nihai Kullanım Mevzuatı Nedir; Nihai Kullanım İzni Kimlere Verilir?

Nihai Kullanım, İthalat Rejim Kararında önceden tayin edilmiş bazı eşyaların, Gümrük mevzuatı çerçevesinde belirlenmiş şartlara bağlı olarak indirimli ya da sıfır gümrük vergisi uygulandığı sisteme verilen isimdir.

Üretimde kullanılacak girdilerin ucuza temin edilmesini sağlayarak üretimin artırılmasına katkıda bulunmak, yerli sanayinin gelişmesini desteklemek ve Türkiye ekonomisini geliştirmek amacını taşıyan nihai kullanım sistemi, Avrupa Birliği ile tesis edilen Gümrük Birliği kapsamındaki mevzuat uyumu programı çerçevesinde mevzuatımıza aktarılmıştır.

Birlik Gümrük Kodu olarak adlandırılan 952/2013 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Tüzüğü, 2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü ile tesis edilen Topluluk Gümrük Kodu’ nu yeniden düzenleyerek 10.10.2013 tarih ve L269 sayılı Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır. Avrupa Birliğinde Birlik Gümrük Kodu’nun 01.05.2016 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmesiyle birlikte nihai kullanım serbest dolaşıma giriş rejimi altında düzenlenen bir gümrük uygulaması olmak yerine, başlı başına bir rejim haline gelmiştir.

Türkiye’de nihai kullanım uygulaması, ilk defa 31.12.2003 tarihli ve 25333 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2003/6661 sayılı  “Nihai Kullanıma Konu Eşya İle Gümrük Vergisi Askıya Alınan Eşyadan Kullanım Amacı Tayin Edilenlerin İthalatına İlişkin Karar” ile yapılan düzenleme çerçevesinde hayata geçirilmiştir. Nihai kullanım konusu ayrıca, 05.05.2006 tarihli ve 26159 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği ile de düzenlenmiş olup mevcut durumda, her iki düzenleme de yürürlükten kaldırılmıştır.

Halihazırda nihai kullanım uygulamasına ilişkin hususlar, 20/12/1995 tarihli ve 95/7606 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki İthalat Rejimi Kararına (İRK) ekli listelerde belirlenen eşyaya uygulanacak usul ve esaslar çerçevesinde 2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (BKK) eki “4458 Sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar”ın 4 ila 12 nci maddeleri ve Gümrük Yönetmeliği’nin 207 ila 211’inci maddeleri kapsamında düzenlenmiştir.

Nihai kullanım izni, eşyayı kendileri nihai kullanıma tabi tutacak ithalatçılara veya eşyayı nihai kullanıma tabi tutacak firmalara devretmek suretiyle ithal eden ithalatçılara verilir. Ayrıca üretimin bir kısmını veya tamamını başka bir firmaya ürettiren firmalara da Nihai kullanım İzni verilmektedir.

2

Nihai Kullanımın Sisteminin Amacı Nedir?

Nihai Kullanım Sisteminin amaçlarını genel hatlarıyla aşağıdaki şekilde kategorize etmek mümkündür:

Ø  Küresel ticareti serbestleştirme eğilimleri kapsamında gümrük vergilerinden muafiyet ve gümrük vergilerinde indirim uygulamalarını hayata geçirmek,

Ø  Esaslı işlem ve işçiliğin ülkemizde yapılmasını sağlamak,

Ø  Katma Değeri artırmak,

Ø  İstihdamı artırmak,

Ø  Yerli üretimin teşvik edilmesi,

Ø  Ucuz girdi temin etmek,

Ø  Rekabeti artırmak,

Ø  Kapasite Kullanımını artırmak,

Vbg.

3

Nihai Kullanım Sisteminin İşleyişi Nasıldır?

İthalatçılar veya temsilcileri indirimli veya sıfır vergi oranından faydalanmak üzere, Nihai Kullanım İzin belgesini almak için, eşyanın serbest dolaşıma gireceği yetkili gümrük idaresine, beyannamenin tescil tarihinden önce veya bazı koşullar içerisinde tescil tarihinden sonra Tek Pencere Sistemi (TPS) üzerinden talepte bulunması gerekmektedir. Talep uygun görülmesi halinde sistem üzerinden (TPS) başvuru kabul edilerek, kanuni vergi ile indirimli vergi arasındaki farkın teminata bağlandığı beyanname tescil edilir. Eşyanın gümrük prosedürleri ve teminat işlemleri tamamlandıktan sonra nihai kullanıma tabi tutulacak fabrikaya sevk edilir. İzin hak sahibi tarafından eşyanın Nihai Kullanım izin belgesinde öngörülen süre dâhilinde nihai kullanıma tahsis edildiğinin ve Nihai Kullanım izin belgesinde öngörülen amaçlar için kullanıldığının tespit edilmesi halinde teminat iade edilir.

4

Hangi Koşullarda Nihai Kullanım İzni Beyannamenin Tescil Tarihinden Sonra Da Verilebilir?

Nihai Kullanım İzin Belgesinin (NKİB) tescil tarihinden önce müracaat edilerek alınması ve NKİB numarasının ilgili beyannamenin 44 nolu ek belge ve bilgiler hanesine kaydedilmesi esastır. Ancak Tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usule tabi eşya ile sivil hava taşıtları ve parçaları hariç olmak üzere bazı koşullarda Nihai Kullanım İzni beyannamenin tescil tarihinden sonra da verilebilir. Bu koşullar şunlardır:

Ø  Geçici depolama yeri veya antrepodaki eşya için, nihai kullanım izni beyannamenin kapatılmamış olması,

Ø  Yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası veya onaylanmış kişi statü belgesi sahibi kişilere, eşyanın ayniyatının veya nihai kullanıma tahsis edildiğinin tespit edilmesi şartı ile beyannamenin tescilinden itibaren üç ay içinde başvuruda bulunulması

Gerekir.

Nihai kullanım izninin geriye dönük olarak verilmesi halinde, nihai kullanım nedeniyle indirimli veya sıfır vergi oranı ile eşyaya isabet eden vergi oranı arasındaki fark teminat alınması şartıyla ilgili mevzuat uyarınca geri verilir veya kaldırılır.

5

Gümrük Mevzuatında Hangi Ürünler Nihai Kullanım Hükümlerine Tabidir?

Nihai kullanım uygulamasından yararlanabilen eşyalar, Bakanlar Kurulu Kararı eki İthalat Rejimi Kararına (İRK) ekli listelerde belirlenmekteyken Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçildikten sonra Cumhurbaşkanı kararı ile Resmi gazetede ilan edilmektedir. Bu çerçevede nihai kullanım hükümleri;

Ø  Sivil Havacılıkta kullanılan araç, parça ve aksesuarları,

Ø  Sökülecek gemiler ve deniz taşıtları,

Ø  Belirli sanayi ve tarım ürünleri,

gibi önceden belirlenmiş faaliyet alanlarında kullanılan eşyalara uygulanır.

Eşya bazında, nihai kullanım profiline bakıldığında:

Ø  Teknik ve sınai amaçlı (insan gıdası olarak kullanılmayan) Yağlar,

Ø  Yapıştırıcı üretmek için kazein;

Ø  Televizyonlarda kullanılmak üzere elektrikli aydınlatma cihazları;

Ø  Kara taşıtlarında kullanılmak üzere pistonlu motor, egzoz susturucuları ve egzoz boruları;

Ø  Bisküvi, kek, Çikolata gibi gıdalarda kullanılan bazı hammaddeler,

Ø  Aroma Yapımında Kullanılan bazı hammaddeler,

Ø  Kakao Yağı Eş Değeri Üretiminde kullanılan bitkisel yağlar,

Ø  Bebek ve çocuk maması imalatında kullanılan bazı hammaddeler,

Ø  Kurşun kalem üretmek amacıyla ithal edilen tahtalar,

Ø  İlaç sanayiinde kullanılmak üzere İthal edilen etil alkol;

Ø  Sanayide kullanılmak üzere sıcak haddelenmiş sac,

Ø  Petrol yağları ve atık yağlar,

Ø  Sökülecek gemiler ve suda yüzen diğer deniz taşıtları,

Ø  Sivil Hava Taşıtları, 

Gibi farklı faaliyet alanına hitap eden eşyalara nihai kullanım mevzuatı uygulanmaktadır. Sistem, yerli üretimi artırmak ve rekabet gücü kazandırmak amacıyla ucuz girdi temin edilmesini sağlamaktadır. Ülkelere göre karşılaştırmalı üstünlük teorisi bağlamında, ülkemizin rekabet gücüne olumlu katkı yapacak, iç piyasayı canlandıracak eşya gruplarının belirlenerek sistemin yaygınlaştırılmasının faydalı olacağı kanısındayız.

Diğer yönden, sistemin direk bitmiş ürün ithalatı yerine; imalatın ülkemizdeki fabrikalarda üretilmesini gerektiren bir yapıya haiz olması münasebetiyle; kapasite kullanım oranları, istihdam, sanayi üretim verileri, katma değer gibi ekonomik göstergelere olumlu katkılar sağlayacağı izahtan varestedir.    

6

Nihai Kullanım Mevzuatında Teminat İadesi Nasıl Yapılır?

İzin hak sahibi tarafından eşyanın öngörülen süre dahilinde nihai kullanıma tahsis edildiğinin ve öngörülen amaçlar için kullanıldığının tespit edilmesi halinde teminat iade edilir. Bu tespit, iki belge sonucuna dayandırılarak yapılır:

1-      Verilen izin belgesi tahtında idarenin periyodik olarak yerinde yapacağı denetim sonuçlarının derç edildiği yönetmeliğin 27 nolu ekinde yer alan Nihai Kullanım Denetim Formu.

2-       Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerinin hazırlayacağı NK1 Tespit Raporu. 

Gümrük Yönetmeliğinde belirtilen tabir ile, İzin hak sahibinin, izin belgesinde öngörülen sürenin sona ermesinden itibaren otuz gün içerisinde izni veren gümrük idaresine müracaatı üzerine yerinde yapılan denetimlere ilişkin bilgilerin yer aldığı, Ek-27’de yer alan Nihai Kullanım Denetim Formu esas alınarak, izin belgesi kapsamına giren işlemler itibariyle ilgili izin hak sahibinin mali kayıtları üzerinden nihai kullanıma konu eşyanın nihai kullanım amacına uygun kullanımda olup olmadığının tespiti ve teminat iadesine ilişkin diğer iş ve işlemler yetkilendirilmiş gümrük müşavirince düzenlenecek rapora istinaden yerine getirilir.

7

Nihai Kullanım Kapsamındaki Eşyanın Devri, Satışı Veya Başka Bir Firmaya Gönderilmesi Mümkün Müdür?

Nihai kullanım kapsamı eşya, gümrük idaresinin izniyle bir izin hak sahibinden başka bir izin hak sahibine devredilebilir. Devir işlemine izin verilmesi durumunda, devralan izin hak sahibi tarafından devralınan nihai kullanım izni kapsamında beyanname tescil edilebilmesini teminen devralınan nihai kullanım iznine ilişkin firma bilgileri Tek Pencere Sistemi üzerinde güncellenir.

Ayrıca, Nihai kullanım kapsamı eşya, izin belgesinde yapılacak işlem ve işlemi yapacak firma bilgilerinin detaylı olarak belirtilmesi kaydıyla ve gümrük idaresinin izniyle, ara işleme tabi tutulmak ya da nihai kullanıma tahsis edilmek üzere başka bir firmaya da gönderilmesi mümkündür.

8

Nihai Kullanım Kapsamındaki Eşyanın Gümrük İdaresinin İzni Alınmadan Devredilmesi & Satılması Halinde Gümrük Rejiminin Doğru İşleyişini Etkilemeyeceği İstisnai Durumlar Söz Konusu Mudur?

Gümrük idaresinden önceden izin alınmadan Nihai Kullanım kapsamındaki eşyanın devri veya satışının yapılmaması gerektiği genel kaide olarak mevzuatımıza derç edilmiş olmakla birlikte söz konusu durumun belli başlı istisnaları da mevcuttur. Söz konusu istisnalar ve koşullar Gümrük Yönetmeliğinin 486maddesinin 1/f bendinde “Gümrük yükümlülüğünü etkilemeyecek haller” başlığı altında sayılmıştır. Buna göre,

Ø  Eşyanın gümrük kontrolünden yasadışı olarak çıkarılmasına teşebbüs olmaması,

Ø  İlgili kişi tarafından kasten yapılmış bulunmaması,

Ø  Eşyanın durumunu düzenleyen tüm gerekli işlemlerin yerine getirilmesi,

Koşuluyla Eşyanın nihai kullanımı nedeniyle, indirimli veya sıfır vergi oranından yararlanarak işlem görmesi durumunda, amaçlanan kullanıma tabi tutulmadan önce, eşyanın devredenin stok kayıtlarında olması ve devredilenin söz konusu eşyanın izin hak sahibi olması şartıyla eşyanın gümrük idarelerine bildirilmeden devredilmesiyle ilgili ihmal, gümrük yükümlülüğü açısından, eşyanın geçici depolama faaliyeti veya tabi tutulmuş olduğu gümrük rejiminin doğru işleyişini etkilemez.

Dolayısıyla yukarıda sayılan koşullar mucibince bir firmanın, sehven gümrük idaresinden izin almadan nihai kullanıma tabi eşyayı başka bir izin hak sahibine satması, devretmesi rejimin doğru işleyişini etkilemeyecek ihmal olarak sayılması hasebiyle, usul hatalarından kaynaklanan eksikliğin “Usulsüzlük” bağlamında değerlendirilmesi, söz konusu eşyaların stok kayıtlarının incelenmesi ve devredilen firmanın eşyayı izin belgesinde ön görülen nihai kullanıma tahsis edip edemeyeceği yönünden izin hak sahibi olup olmadığı hususunun önem arz ettiği sonucu çıkmaktadır. Yukarıda sayılan usul hataları sehven yapılmış olsa dahi, eşyanın YGM Raporu ve EK-27 Nolu Denetleme formu ile Nihai Kullanıma tahsis edildiğinin ispat edilmesi halinde ithalat aşamasındaki teminatının iade edilmesi gerektiği mütalaa edilmektedir. Bu manada Vergi Usul Kanununun 3. maddesindeki "işlemlerin gerçek mahiyetinin esas olması ilkesi" ziyadesiyle önemlidir. Bir işlemin mahiyeti gerçekleşmişse bunun dışındaki hususların teferruat olduğu sonucu çıkmaktadır. Daha açık bir ifadeyle eşyanın nihai  kullanım faaliyetlerine tabi tutulduğu şek ve şüpheye mahal bırakmayacak şekilde ortaya konuluyorsa, satış veya devir hususunda idareden izin almanın unutulması veya sonraya bırakılması gibi usul hatalarının Gümrük Kanununun 241.maddesi kapsamında değerlendirilmesinin uygun olacağı değerlendirilmektedir.     

9

Nihai Kullanım İzin Belgesinde Değişiklik Yapılabilir mi Veya İzin Belgesi İptal Edilebilir mi?

Gümrük idarelerince iznin verilmesinde göz önünde bulundurulan şartlardan birinde veya birkaçında değişiklik olduğunda izin belgesinde değişiklik yapılabilir. Değişiklik işlemi izni veren gümrük idaresi tarafından Tek Pencere Sistemi üzerinden yapılır.

Ø  Nihai kullanım izni verilirken dikkate alınan unsurların birinde veya birkaçında değişiklik olduğu ve bu değişikliğin iznin kullanılmasına artık imkân vermediğinin,

Ø  İznin verildiği aşamada yanlış veya gerçeğe aykırı beyanda bulunulduğunun,

Ø  Eşyanın nihai kullanıma tahsis edilmediğinin veya edilemeyeceğinin,

Ø  Gümrük Yönetmeliğinin 486./1-f maddesi hariç olmak üzere, Gümrük idaresinin izni olmaksızın devredildiğinin veya satıldığının,

anlaşılması hallerinde izin iptal edilir. İptal işlemi izni veren gümrük idaresi tarafından Tek Pencere Sistemi üzerinden yapılır. Denetleyici ve izni veren gümrük idaresinin farklı olması durumunda, izin iptaline ilişkin ilgili bilgi ve belgeler, izin iptalini gerektiren durumun tespitini takip eden beş iş günü içinde iznin iptalini teminen izni veren gümrük idaresine gönderilir. İznin iptali durumunda, nihai kullanıma tahsis edilmemiş eşya ile ilgili gümrük vergileri ilgili mevzuat uyarınca tahsil edilir.

10

Nihai Kullanım Nedeniyle İndirimli Veya Sıfır Vergi Oranından Yararlanarak Serbest Dolaşıma Girmiş Eşyanın Gümrük Gözetimi Ne Zaman Sona Erer?

Ø  Nihai kullanım olarak kabul edilen üretim veya kullanım faaliyetiyle,

Ø  İndirimli veya sıfır vergi oranı uygulamasına ilişkin koşulların sona ermesiyle,

Ø  Eşyanın ihraç veya imha edilmesiyle,

Ø  Eşyanın belirlenen amaçlar dışında kullanılması nedeniyle tahsili gereken vergilerin ödenmesiyle,

sona erer.

Sonuç:

Esaslı işlem ve işçiliğin ülkemizde yapılması, Katma Değer, istihdam, yerli üretimin teşvik edilmesi gibi faktörler münasebetiyle Nihai Kullanım sistemine getirilen vergi avantajları basiretli tüccarların / sanayicilerin olduğu kadar; art niyetli kişilerin de dikkatini çekmekte, amaçlanan üretim faaliyetlerine konu edilmesi gereken ithal girdiler, vergi avantajının olmadığı alanlara satılmak suretiyle hem sistemi dejenere etmekte; hem haksız rekabete sebebiyet vermekte; hem de bu sistemi layık-ı veçhile kullanan iyi niyetli kişi/kurumlara ciddi zararlar vermektedir.

Belirli Sanayi dallarının vergisel teşvikine mazhar olan Nihai Kullanım sisteminin, daha da geniş sanayii kollarına teşmil edilmesi; nihai ürün ithalatını aşağı çekeceği gibi, nihai ürün sürecinin ülkemizde tekemmül ettirilmesi yerli üreticilerin katma değer, istihdam ve sair ekonomik göstergelerine olumlu yönde katkılar sağlayacağı kuşkusuzdur.Diğer yönden, tarafların görüş ve önerilerine açılan ve önümüzdeki dönemde yasalaşması beklenen yeni Gümrük Kanunu taslağında rejim olarak ön görülen bu sistemden beklenen maksimum faydanın sağlanması için sistemi suiistimal edecek art niyetli kişilerin suiistimal kanallarının, gerçek anlamda imalat yapan kişi/kurumları mağdur etmeyecek şekilde tıkanmasının zaruri olduğu düşünülmektedir. 

Hâki DEMİRTAŞ

Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri (YGM)