4458 sayılı Gümrük Kanununa Bağlı Gümrük Yönetmeliğinin 3.maddesinin 1/c fıkrasında  tarifi yapılan dökme eşyadan; maden cevheri, mineraller, hurda demir, kömür, hububat, hayvan yemi, küspe, çimento, suni gübre, mucur v.b.gibi ambalajlanmamış ve genellikle yüklenmesi ve boşaltması mekanik vasıta ve tesis gerektiren her nevi gaz, sıvı ve katı maddeler anlaşılır. 

 

Dökme Eşyaların Gümrük Kıymeti:

 

Dökme olarak gelen eşyadaki %3’ ü aşmayan özet beyan eksiklik ve fazlalıkları için takibat yapılmaz.(Gümrük Kanunu. 237/6) Bu %3’lük oran, dökme eşyalara has bir opsiyonu ifade etmektedir; bir başka ifadeyle eşyanın tabiatı gereği firesinin, yoğunluğunun değişmesinin ya da ölçüm cihazları veya yöntemleri arasındaki tolerans farkının ifadesidir. 

 

Uluslararası ticarette; bu tarz eşya satışlarında, faturada yazılı miktarlardan ziyade; birim fiyat baz alınarak alıcı ile satıcı arasıda yapılan satış sözleşmelerine itibar edilir. Zira satış sözleşmelerinde şöyle yada buna yakın manaları ihtiva eden  bir şerh vardır: “Payment to be final and re-adjusted separately after discharge accordıng to out turn weights. (Nihai Ödeme, tahliyeden sonra ortaya çıkacak duruma göre yeniden değerlendirilecektir)

 

İthal eşyasının gümrük kıymetine esas alınacak kıymet; 12.02.1994 günlü 21847 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlaşması (GATT) nın yedinci maddesinin uygulanmasına dair anlaşmaya ilişkin yönetmelikte hangi esaslar çerçevesinde belirleneceği açıklanmış ve Gümrük Yönetmeliğinin 43 ilâ 57. maddeleri arasında izah edilmiştir. Bu çerçevede gümrük kıymetinin tespitindeki ilk yöntem “Eşyanın Satış Bedeli Yöntemidir (Gümrük Kanunu 24. madde). Buna göre ithal eşyasının kıymeti eşyanın satış bedelidir. Satış bedeli Türkiye’ye ihraç amacıyla yapılan satışta 27.ve 28.maddelere göre gerekli düzenlemelerin de yapıldığı fiilen ödenen veya ödenecek fiyattır hükmü amirdir.

 

Buradan da anlaşılacağı üzere satıcıya ödenen yada ödenecek nihai fiyat, söz konusu eşyanın faturasında yazılı olan miktar değil; boşaltma limanında, tahliyeden sonra ortaya çıkan yeni değerlere göre hesaplanan miktardır.  İthali yapılan bu tarz eşyalarda gerçekte ödenen fiyat, satış sözleşmesinde yer alan veriler esas alınarak ölçüm sonucunda saptanmaktadır. Zira eşyanın miktarı, ithalattan sonra ortaya çıkan değişkenlere bağlı olarak farklılık arz etmektedir.  Yukarıdaki açıklamalardan hareketle, dökme eşyalarda %3’ü geçmeyen özet beyan eksiklik ve fazlalıkları için takibat yapılmadığı gibi, Gümrük Yönetmeliğinin 583.maddesinin 3/a-bendinin 1.fıkrasına göre fiilen bulunan miktar üzerinden işlem tesis edilmelidir.

 

Eşya miktarının gümrük idaresince tespit edilmediği ve rejim beyanının belgelerinde kayıtlı miktarlara göre yapıldığı durumlarda; yapılan tespit sonucunda ortaya çıkan özet beyan eksiklik veya fazlalıkları hakkında sadece özet beyan eksiklik veya fazlalık takibatı yapılır ve bu takibat sonucunda miktar farklılığı nedeni ile cezayı gerektirir bir durum ortaya çıktığında  Gümrük Kanununun 234. maddesi uygulanmayarak; 237. maddesine göre ceza uygulanır (Gümrük Yönetmeliği 583/3).  Yani cezai bir durum dahi söz konusu olsa bu ceza, rejim beyanında bulunandan değil; özet beyanı veren  ilgili taşıt aracının sahibi, kaptanı veya temsilcisinden tahsil yoluna gidilmektedir. %3’ü aşmayan özet beyan eksikliklerinde alıcıya intikal eden miktar, söz     konusu özet beyanda ve ilgili faturada kayıtlı miktardan eksik olacaktır. Alıcı, faturadaki miktar kadar eşyayı, fiilen teslim almamıştır. Yurda girişi yapılmayan eşyanın vergisinin istenmesi; “vergilendirilen kazanç kutsaldır” bakış açısı ile fiilen bulunmayan eşyadan vergi istenmesi bir biri ile çelişmektedir. 

 

Gümrük Müsteşarlığı, Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2003/5 sayılı genelgelerinin 4. maddesinde dökme olarak gelen ve %3’ü aşmayan dolayısı ile takibata konu olmayan eşyanın, beyan sahibi tarafından Serbest Dolaşıma sokulmak istenmesi halinde ise her hangi bir ceza tatbik edilmeksizin, Gümrük Vergilerinin tahsil edilmesi kaydı ile Serbest dolaşıma sokulmasına izin verilecektir hükmü amirdir.         

 

Gümrük Müsteşarlığı Gümrükler Genel Müdürlüğünün 07.12.2004 tarihli 33326 sayılı “tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usulde mahsup” konulu tasarruflu yazılarında tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usulde nakit olarak teminata bağlanan ithalat vergilerinin mahsup işlemlerinde tereddütlerin yaşandığı belirtilmiş; %3’ün altında kalan özet beyan eksikliklerinin nereden kaynaklandığının ispatı beyan sahibinden istenmiştir.Oysa kanun, yönetmelik, tebliğ ve ilgili mevzuat çerçevesinde bakıldığında görülecektir ki özet beyan eksiklik veya fazlalıklarından sorumlu olan özet beyanı verendir; özet beyana göre rejim beyanında bulunan değildir.

 

    Gümrük Yönetmeliğinin Ceza takdirinde göz önünde bulundurulacak hususlar başlıklı 582.maddesini ikinci fıkrasında aynen “Miktar noksanlık ve fazlalıklarına ilişkin para cezalarının takdirinde eşyanın tabiatından veya hava etkilerinde doğan farklar yükümlünün lehine olarak dikkate alınır” denilmektedir.  Diğer taraftan, gümrük yönetmeliğin 75.maddesinin 7.fıkrasında, özet beyan eksiklik veya fazlalığının eşyanın tabiatı icabı 11 no.lu ekindeki oranlarda olduğunun anlaşılması halinde özet beyan eksiklik veya fazlalık takibatı yapılmayarak işlemlerin gümrük idaresince tespit edilen miktar üzerinden yapılacağı ve ceza uygulanmayacağı belirtilmiştir. 11.nolu ekte yer almayan dökme eşyaların tolerans farkının %3 olduğu izahtan varestedir. Dolayısı ile dökme eşyada % 3’ü geçmeyen ve takibata konu olmayan eşyanın işlemleri de yine aynı  şekilde gümrük idaresince tespit edilen miktar üzerinden yapılması ve ceza uygulanmaması kanuni bir zorunluluktur.

 

  Türk Parası Kıymetini Koruma hakkında 32 sayılı karar İle Başbakanlık Hazine Ve Dış ticaret Müsteşarlığı’nın 91-32/5 Tebliğine ilişkin Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Genelgesi’nin (Sayı 1-M) İthalata ilişkin hükümler başlıklı 13.maddesinde aynen “İthalat bedelleri, uluslararası kurallar, bankacılık temayüllerine ve satış akdinin hükümlerine göre ödenir.” denilmektedir. Çok açıktır ki, bu tarz eşyaların bedelleri tahliyeden sonra  Gümrük İdaresinin de taraf olduğu bir ölçüm veya tartı neticesinde yapılmaktadır ve bulunan değerler üzerinden ithalat bedelleri ödenmektedir. Yani satıcıya  fiilen ödenen veya da ödenecek nihai fiyat söz konusu bu ölçümlerden sonra satış akdinin hükümlerine göre kesinlik kazanır.

                              

Bu tarz eşyaların ithalatında; %3’ü aşan bir eksiklik veya fazlalık var ise Gümrük Yönetmeliğinin 583. Maddesi çerçevesinde özet beyan veren nezdinde takibata geçilmeli ve takibat neticesine göre yada takibat neticesi beklenmeden beyan sahibince işlem yapılmak  istenmesi durumunda  ise yine aynı yönetmelik maddesi ile 2002/28 sayılı genelge hükümlerine göre işlem tesis edilmelidir. %3’ü geçmeyen dolayısı ile takibata konu olmayan eksiklik veya fazlalık söz konusu olduğunda ise, her hangi bir cezai müeyyide uygulanmaksızın fiilen bulunan miktarlar üzerinden işlemler sonuçlandırılmalıdır.

 

Diğer taraftan Uluslararası gözetim şirketleri marifetiyle, Gümrük İdaresinin de taraf olduğu tespit sonucuna göre antrepoya alınan dökme eşyaların, Gümrük Yönetmeliğinin 522.maddesi dikkate alınmadan;   tabiatından kaynaklanan fireler ile Antrepo işleticilerinin kusur ve hatalarından hasıl olmayan kayıpların, Gümrük Yönetmeliğinin 11 nolu ekinde ayrıca belirtilmediğinden hareketle cezai müeyyidelere konu edildiği üzülerek müşahede edilmektedir. Dökme eşyanın miktarı tabiatı gereği hava şartlarından, ya da ölçüm cihazları veya yöntemleri arasındaki tolerans farkından etkileneceği izahtan varestedir. Bu nedenle Dökme olarak antrepolara alınmakla birlikte yönetmeliğin 11 nolu ekinde yer almayan bu kapsamdaki ürünler için  “Diğer Dökme Ürünler” başlığı altında +/- tolerans farklarının getirilmesinin hakkaniyet açısından elzem olduğu düşünülmektedir. Örneğin Soya Yağının bahis konusu 11 nolu ekte bulunup, Palm Yağlarının bu ekte yer almamasını sadece eşyaların kimyasal özelliklerinin farklı olmasıyla açıklanamayacağı muhakkaktır. Haksız rekabetin önlenmesi ve eşitlik ilkesinin tesis edilmesi açısından bu konunun çözüme kavuşturulması ve mağduriyetlerin önlenmesi ziyadesiyle önem arz etmektedir.     

 

 

 

 

 

   Haki DEMİRTAŞ

                                                      YETKİLENDİRİLMİŞ GÜMRÜK MÜŞAVİRİ