Bilindiği üzere Dahilde İşleme Rejimi, ithal hammaddelerle ihracat yapan imalatçıyı, ithalde ödenen vergi yükünden kurtarmak ve bu sayede rekabet gücünü artırmak gayesiyle uygulanan ihracat teşvikidir. Rejimin ana gayesi ihracatı artırmaktır. Dolayısıyla ihracatı teşvik etme politikasının en önemli argümanıdır. Dahilde İşleme İzin belgelerinin, Avrupa mevzuatı uyum sürecinden önce (1995 yılından önce) “İhracat Teşvik Belgesi” ismiyle anılmasının nedeni de budur. Dahilde İşleme Rejimi, milli ekonomiye ciddi katma değer sağlaması bakımından, Ekonomik Etkili Gümrük Rejimlerinden biri; hatta en önemlisidir.

Bu rejimden 4 farklı sistem vasıtasıyla yararlanılabilir:

1- Şartlı muafiyet sistemi : Dahilde işleme izin belgesi kapsamında ihracı taahhüt edilen işlem görmüş ürünün elde edilmesinde kullanılan ve serbest dolaşımda bulunmayan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ile değişmemiş eşya, ambalaj ve işletme malzemesinin, Türkiye Gümrük Bölgesinde (serbest bölgeler hariç) yerleşik firmalarca, ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın, vergisi teminata bağlanmak suretiyle bedelli ve/veya bedelsiz ithal edilmesi ve ihracat taahhüdünün gerçekleşmesini müteakip, alınan teminatın iade edilmesiyle tekemmül eden sistemdir.

2-Geri ödeme sistemi : Dahilde işleme izin belgesi kapsamında serbest dolaşıma giren hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ile değişmemiş eşya, ambalaj ve işletme malzemesinden elde edilen işlem görmüş ürünün ihracı halinde, ithalat esnasında alınan verginin geri ödendiği sistemdir.

3-Eşdeğer eşya kullanımı sistemi : İşlem görmüş ürünlerin imalinde ithal eşyasının yerine kullanılan ve ithal eşyası ile sekiz-oniki’li bazda Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu aynı olan ve ticari kalite ve teknik özellikleri itibariyle aynı kalite ve nitelikleri taşıyan serbest dolaşımda bulunan eşyanın kullanıldığı sistemdir.

4-İhracat sayılan satış ve teslimlerle ilgili askıya alma sistemi : Dahilde İşleme İzin Belgesi kapsamında ihracı taahhüt edilen işlem görmüş ürünün elde edilmesinde kullanılan girdiler, ithal edilebileceği gibi yurt içinden de temin edilebilir. Yurt içinden temin edilip, ihracat taahhüdüne sayılan satış ve teslimler bu sistemin özünü oluşturmaktadır.  

Bu sistemleri kısaca tanımladıktan sonra, Şartlı Muafiyet Sistemi, kapsamında çeşitli sebeplerle yapılan eksik kıymet beyanları meselesine farklı bir pencere açmak isteriz. Bilindiği üzere, şartlı muafiyet sisteminde ihracı taahhüt edilen ürünlerin imalinde veya üretiminde kullanılan ithal girdilerin, ithalat aşamasında vergi ve resimleri kati olarak tahsil edilmemekte, söz konusu vergi ve resimler teminata bağlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle,  taahhüt hesabının, aranılan koşullarla kapatılmasının ardından, alınmış olan teminatlar, ilgilisine iade edilmektedir. Dahilde İşleme Rejimi, tahakkuk ettirilen vergi ve resimlerin teminata bağlanması suretiyle tahsilatın ertelenmesini; ihracatın gerçekleştirilmesini müteakip de teminatın iadesini öngören nevi şahsına münhasır bir rejimdir. İthalat aşamasındaki tahakkuk, rejim şartlarının ihlali halinde kamu alacağını garanti altına almak için yapılmaktadır. 

5911 sayılı Kanunla değiştirilmiş, 4458 sayılı Gümrük Kanunun 234. Maddesinin1-b fıkrası aynen “Kıymeti üzerinden ithalat vergilerine tabi eşyanın beyan edilen kıymeti, 23 ila 31 inci maddelerde yer alan hükümler çerçevesinde belirlenen kıymete göre noksan bulunduğu takdirde, bu noksanlığa ait ithalat vergilerinden başka vergi farkının üç katı para cezası alınır” Yine aynı maddenin 2.fıkrası “Dâhilde işleme rejimi, gümrük kontrolü altında işleme rejimi ve tam muafiyetli geçici ithalat rejimi hükümlerine tabi eşyaya ilişkin olarak yapılan beyan ile muayene ve denetleme veya teslimden sonra kontrol sonucunda; birinci fıkrada belirtilen farklılıkların tespiti durumunda aynı fıkrada öngörülen cezaların yarısı kadar para cezası alınır.” hükmüne amirdir. 

Durum bu minval üzereyken, 07.07.2009 tarih ve 27281 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Gümrük Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”(5911 sayılı)’un taslak çalışmalarında, gerek bireysel; gerekse meslek örgütümüzce gündeme getirilen bu meyandaki hususlar maalesef dikkate değer bulunmamış olacak ki, yeni kanun münderecatına alınmamıştı. İthal edilen ve vergileri girişte tahakkuk ettirilerek teminata bağlanan eşyanın, anılan rejimin şartlarına aykırı olarak kullanıldığına dair herhangi bir tespit bulunmadığı sürece, vergi kaybından söz edilemeyeceğinden, bu sistem muvacehesince 4458 Sayılı Gümrük Kanunun 234. Maddesinde ön görülen cezanın uygulanmayarak; rejime ilişkin hükümlerin ihlal edilmesi söz konusu olduğunda aynı Kanunun 238.maddesinde belirtilen ve Dahilde İşleme Rejiminin ruhuna uygun olan cezai yaptırımın uygulanması gerektiği şiddetle savunulmuş; kanunun bu haliyle yasalaşması halinde ciddi mağduriyetlerin yaşanacağı ön görülmüştü. Geldiğimiz noktada bu mağduriyetlerin ziyadesiyle fazla olduğu, teftişle görevli yetkililerin raporlarında açıkça görülmektedir.  

Nevi şahsına münhasır bir rejim olan Dahilde İşleme Rejiminin cezai yaptırımının hangi durumlarda gerçekleşeceği, gerek 4458 sayılı Gümrük Kanununun 238. Maddesinde gerekse; 2006/12 sayılı Dahilde İşleme Rejim Tebliğinin 45.maddesinde çok açık ve net bir şekilde ortaya konulmuştur. Ortaya konulan açık hüküm, Rejime ilişkin hükümlerin ihlali meselesidir. Diğer bir ifadeyle, Dahilde İşleme Rejimine ilişkin hükümlerin ihlal edilmediği sürece, devletin vergi kaybından söz edilemeyeceğinden, cezalandırmanın da olmaması gerektiği izahtan varestedir. 

Yukarıda anlatmaya çalıştığımız hususları, bir örnekle somutlaştırdığımızda, ne demek istediğimiz sanırım daha rahat anlaşılacaktır:

A firması CFR taşıma şekliyle Antrepo Rejimi Kapsamında Palm Yağı getiriyor. Bu yağı daha sonra Şartlı Muafiyet Sistemi çerçevesinde, Dahilde İşleme Rejimi kapsamında sehven CİF olarak beyan ediyor. Yani Gümrük Kıymeti hesaplanırken sigorta hesaba katılmadan vergiler tahakkuk ettiriliyor. Eksik tahakkuk ettirilen vergiler teminata bağlanarak ithalat işlemi gerçekleşiyor. Takip eden süreçte Palm Yağı işlenerek margarin haline getirilip, ihracat işlemi gerçekleşiyor. Dolayısıyla Dahilde İşleme Rejimine İlişkin hükümler tekemmül ettiriliyor. Ancak bu aşamada söz konusu A- firmasının beyannamesi Sonradan kontrole tabi tutulup, inceleniyor ve söz konusu eksiklik ortaya çıkartılıyor. Eksik kıymet beyanı söz konusu olduğu için haliyle 4458 Sayılı Gümrük kanunun 234.maddesinin 2. Fıkrası gereğince cezai yaptırım uygulanıyor. Buraya kadar her şey normal görünmekle birlikte eşyanın ithal amacına uygun olarak ihraç edildiği ve Dahilde İşleme Rejimi hükümlerinin yerine getirildiği göz önünde bulundurulduğunda ithal aşamasında eksik beyan edilen sigorta bedelinin eksik beyan edilmesi devletin vergi kaybına yol açmadığı gibi, tersi senaryoda sigortanın bin kat fazla beyan edilmesi de devletin vergi sistemine bir katkı sağlamayacaktır. Sistemin devlete katkısı, ithal edilen hammaddelerin, nihai ürün bünyesinde girdi olarak kullanıldıktan sonra, ihracat işlemine tabi tutulmasıyla gerçekleşmektedir. Bu rejimde eksik kıymet beyanları cezasıyla birlikte teminata bağlandıktan sonra, rejim hükümlerinin ihlal edilmesi veya Dahilde İşleme Rejiminden feragat edilerek, Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine geçilmesi durumunda gündeme getirilebileceği düşünülmektedir.  

Dahilde İşleme Rejiminde bütün vergiler teminata bağlandığı için, beyan sahibinin vergi kaçırma veya vergiden kaçınma gibi bir düşüncesi olamaz. Hele hele bu rejimi genellikle Onaylanmış Kişi Statü belgesi sahibi firmaların kullandığı, tahakkuk eden vergilerin -belge sınıfı bazında- %1 ,% 5, veya % 10’u oranında teminata bağlandığı düşünülecek olursa, bu rejimde hasıl olan kıymet eksikliklerinin ancak insani gerekçelerle sehven yapılabileceği, kasıt veya hile niyeti taşımayacağı daha da net anlaşılacağı kanaatindeyiz. Zaten, 31.03.2006 tarih ve 26125 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak mevzuatımıza dahil olan 2006/10160 sayılı “Gümrük rejimlerinin basitleştirilmesi ve uyumlaştırılmasına ilişkin uluslararası sözleşme hakkında değişiklik protokolü ” ’nün “hatalar” 3.39.Standart başlıklı maddesinde aynen “Gümrük, hataların kasıtlı olmadığına ve hile niyeti ya da ağır ihmal bulunmadığına kanaat getirdiği takdirde hatalar için büyük cezalar yüklemez. Söz konusu hataların tekrar edilmesini önlemek için gerekli olduğunu düşünürse ancak amacı aşmayacak şekilde bir ceza yükleyebilir.” Demek suretiyle insani hatalardan kaynaklanan cezalar için ağır bedellerin ödettirilmemesi gerektiği hüküm altına alınmıştır. 

Teminata bağlandığı için kati olarak alınmayan vergi aslına ait  cezanın, kati olarak tahsil edilmesi sistemin ruhuna aykırı olduğu mütalaa edilmektedir. Sistemin sağlıklı işlemesi açısından, gelir eksikliğinden kaynaklanan vergi farkının cezasıyla birlikte hesaplanarak teminata bağlanması ve rejim hükümleri tekemmül ettirildikten sonra, ithalat aşamasında alınan teminatla birlikte ceza için tahakkuk ettirilen teminatın da ilgilisine iade edilmesi gerektiği düşünülmektedir. Şayet, süreç içerisinde rejim hükümleri ihlal edilirse teminata bağlanan vergi cezaları derhal nakde çevrilebilir. Bu yönde Danıştay kararları da mevcut olmakla birlikte 4458 sayılı Gümrük Kanununun 234.maddesinin 2. fıkrası iptal edilmediği sürece, bu konudaki haklı serzenişler devam edeceği muhakkaktır. 

Dış Ticaret Camiasının dikkat-i nazarlarını celp etmesi açısından bir soruyla makalemizi nihayete erdirmek isteriz:

Yukarıda açıkladığımız hususlar muvacehesince gelin kendimize şu soruyu soralım? vergileri teminata bağlanan, dolayısıyla devletin vergi kaybının söz konusu olmadığı Dahilde İşleme Rejiminde (Rejim Hükümlerinin İhlali Hariç); gerekçesi ancak insani hatalarla izah edilebilecek eksik kıymet beyanlarından kaynaklanan farkların, nakit olarak tahsil edilmesi sistemin özüyle bağdaşmakta mıdır?

Haki DEMİRTAŞ

Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri 

    

KAYNAKÇA:

Dahilde İşleme Rejimi Tebliği (İhracat: 2006/12) (20.12.2006 t. 26382 s. R.G.)

4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği, 

YAĞAN Haldun, Gümrük ve Dış Ticaret Sözlüğü, Mart 2013 Ankara,

AŞÇIOĞLU Fuat, Dahilde İşleme Rejimi, www.verginet.net,

DEMİRTAŞ Haki, DİİB Kapama İşlemlerinde İnsani hatalar,www.yazargah.com,